TAŞINIR MALLARI TESLİM ALMADAN SATMAK

İslâm âlimlerine göre gıda maddelerinin kabzedilmeden bir başkasına satılması, akdi fasit kılar. Bir kişinin bir gıda maddesini satın aldığında, onu kabzetmeden başkasına satması İslâm âlimlerinin ittifakıyla caiz değildir. Çünkü gıda maddelerinin kabzedilmeden satımı fıkhen sahih olmaz.

İbn Kudâme’nin naklettiğine göre İbnü’l-Münzir şöyle der: ‘İlim ehli gıda maddesini satın alan kişinin, onu teslim almadan başka birine satamayacağı konusunda icma etmişlerdir.’ [1] Bir Mâlikî bilgin olan İbn Rüşd şöyle der: ‘Gıda maddelerinin kabzedilmeden satımına gelince, bu işlemin yasak olduğu konusunda Osman el-Bettî’den rivayet edilen bir görüş dışında bütün İslâm âlimleri icma etmiştir. İslâm âlimlerinin icma (ittifak) etmelerinin sebebi Malik’in, Nafi’den onun da Abdullah b. Ömer (r.a.)’den bu tür bir alış verişin yasaklandığına ilişkin rivayet ettikleri hadistir. Hz. Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: “Gıda maddesi satın alan kişi onu kabzetmeden satmasın.” [2] İslâm âlimleri bu tür bir işlemin yasak olduğu hususunda bununla yakın anlamda çok sayıda hadis-i şerifi delil getirirler. Ayrıca bu konuyla ilgili olarak aşağıdaki hadisler de rivayet edilmiştir:

Hakîm b. Hizâm anlatıyor: ‘Hz. Peygamber (s.a.v)’e, Ey Allah’ın elçisi! Ben alış veriş yapıyorum. Alış verişin hangi yöntemi benim için helal, hangisi haramdır? Diye sordum. O da : “Bir şey satın aldığında kabzetmeden satma!” buyurdu.” [3]

Câbir (r.a.) anlatıyor: ‘Hz. Peygamber (s.a.v.) gıda maddelerinin, biri satıcı diğeri de müşterininki olmak üzere iki kez tartıya vurulmadan (tekrar) satımını yasakladı.’ [4]

İbn Ömer (r.a)’den bir rivayete göre o şöyle demiştir: ‘Pazardan bir miktar yağ satın almıştım. Onu alır almaz bir kişi yanıma gelerek o yağı kendisine satmamı istedi ve bana iyi bir kâr teklif etti. O kişiyle tam sözleşme yapıyorduk ki birisi arkamdan kolumu tuttu. Geriye döndüğümde o kişinin Zeyd b. Sabit (r.a.) olduğunu gördüm. O şöyle dedi. ‘O yağı kendi mallarının içine nakletmeden satın aldığın yerde tekrar satma. Hz. Peygamber (s.a.v.) tüccarın satın aldığı bir malı kendi malları içine nakletmeden, satın aldıkları yerde tekrar satmalarını yasakladı.’ [5]

Bir kısım ilim ehli gıda maddesi dışındaki, miktarı ölçü ve tartı ile belirlenmeyen şeylerin kabzedilmeden satımına izin vermişlerdir. İlim ehli gıda maddelerinin kabzedilmeden satımı konusu üzerinde önemle durmuştur. Ahmed b. Hanbel ve İshâk da gıda maddeleri dışındaki malların kabzedilmeden satılabileciğini söyleyenlerdendir. [6]

İmam Nevevî, Müslim’in bu konuda rivayet ettiği hadisleri naklettikten sonra şöyle der: Bu hadislerden, satın alınan bir şeyin müşteri tarafından kabzedilmeden tekrar satımının yasaklandığı anlaşılmaktadır. Oysa İslâm âlimleri bu konuda farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. İmam Şâfiî şöyle demiştir: ‘Satın alınan bir mal ister gıda maddesi, ister menkul veya gayri menkul isterse para veya başka bir şey olsun kabzedilmeden satımı caiz değildir.’ Osman el-Bettî, kabzedilmeden satma işleminin bütün mallarda caiz olduğunu ileri sürmüştür. İmam-ı A’zam Ebû Hanife’ye göre gayrimenkul dışındaki hiçbir mal kabzedilmeden satılamaz.

İmam Mâlik’e göre ise, bu işlem gıda maddeleri dışındaki mallarda caizdir. Bir çok İslâm âlimi de bu konuda İmam Mâlik’e katılmıştır. Bir kısım İslâm bilginine göre ise, ölçülen ve tartılan malların kabzedilmeden satımı caiz değil diğerlerininki caizdir. Osman el-Bettî’nin görüşünü ise yalnızca Mazirî ve Kâdî rivayet etmiştir. Çoğunluk onun görüşünün aksine, gıda maddelerinin kabzedilmeden satımının yasaklandığı konusunda icma edildiğini bildirmiş ihtilafın gıda maddeleri dışındaki mallarda söz konusu olduğunu, Osman el-Bettî’nin görüşünün ise dikkate alınmayacak şâz bir görüş olduğunu bildirmişlerdir. [7]

İbn Abbas, Tâvûs’un kendisinden sorması üzerine gıda maddesinin kabzedilmeden satımının yasaklanmasının illetine işaret etmiştir. Buhârî’nin Tâvus’tan yaptığı rivayete göre Abbas şöyle demiştir: ‘Hz. Peygamber (s.a.v.) kişinin gıda maddesini kabzetmeden satmasını yasakladı.’ Tâvus diyor ki, İbn Abbas’a, ‘Bu işlem neden yasaklandı?’ diye sordum. O da, ‘Çünkü bu, gıda maddesinin teslim ve tesellümün ertelenmesi yoluyla paranın para ile satılmasından ibaret bir işlemdir.’ dedi. Şevkânî bu hadisin şerhinde şöyle der. ‘Bu yasağın nedeni, Buhârî’nin Tâvus’tan yaptığı rivayette belirtilmektedir.’

Tâvus, İbn Abbas’tan bu yasağın nedenini sormuş o da, ‘Bunun gıda maddesinin ertelenmesi yoluyla paranın para ile satılmasından ibaret bir işlem” olduğunu söylemiştir. Yani Tâvus, bu yasağın sebebini sormuş, İbn Abbas da şöyle cevaplamıştır. Müşteri gıda maddesini kabzetmeden satıp onu satıcının eline terk ettiğinde sanki parayı para karşılığında satmıştır.